TEKSTİL TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

A

Abraj : Boyanmış tekstil ürünlerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş hatalı (dalgalı) boyama.

Açık Elyaf : Liflerin herhangi bir işleme girmeden önceki düzgün olmayan durumu

Açık Uç İplikçiliği (Open-end) : Öteki sistemlere göre daha hızlı, gelişmiş yeni bir iplik eğirme yöntemi. Kaba ve orta numaralı ipliklerin üretiminde, teknik ve ekonomik açıdan üstünlükleri vardır. Open-end sisteminin adı “açık uç” sistemi olarak Türkçeleştirilmiştir.

Ağartma : Kasar, kasarlama, kastarlama veya beyazlatma da denir. Başta pamuk olmak üzere keten, ipek ve yün elyafa ve bu elyaftan yapılmış tekstil ürünlerine parlak bir beyazlık kazandırmak ya da tekstil ürünlerinin daha açık ve parlak renklere boyanabilmesini sağlamak için uygulanan beyazlatma işlemi.

Apre : Son işlem, bitim veya son terbiye işlemleri de denir. Tekstil ürünlerinin özelliklerini, tutumunu ve görünümünü geliştirmek, kullanım amaçlarına uygun bi yapı kazanmalarını sağlamak için, ön terbiye ve renklendirme işlemlerinden sonra yapılan işlemlerin tümü. Şardonlama, kalandırlama gibi mekanik bitim işlemleri olduğu gibi, buruşmazlık, yumuşatıcılık gibi kimyasal bitim işlemleri de vardır.

B

Açık En : Kumaşın enine açık hali. Açık en kumaşlar rulolara sarılı satılırken tüp kumaşlar dikdörtgen-kare paketlerde satılır.

Basit Bükümlü İplikler : İki, dört ya da altı ipliğin bir arada S ya da Z şeklinde bükülmesi ile oluşturulan ipliklerdir.

Baskı : Kumaşın yüzeyini süslemek için bir araç kullanılarak yapılan yerel boyama.

Boyama : Tekstil liflerinin türlerine, şekillerine ve boyarmaddenin kimyasal özelliğine göre değişen, mekanik ya da kimyasal yöntemlerle, ısı ve su devinimi yardımıyla boyarmadde moleküllerinin belirli bir sürede boya banyosundan elyafa geçerek bağlanmaları ile gerçekleşen renklendirme işlemi.

Boyarmadde : Belirli ortamlarda çözünerek çözeltiye renk veren, doğal ya da sentetik madde.

Boyarmadde Haslığı : Tekstil ürünlerinde kullanılan doğal ve sentetik boyarmaddelerin kullanıldıkları ortam ve diğer dış etkilere karşı niteliklerini koruma gücü. İki tür dış etki vardır: 1. Işık, su, yıkama, ütü, sürtünme, ter gibi günlük kullanımdan gelen etkiler; 2. Kasarlama, dinkleme, merserizasyon, klorlama, asitleme, karbonizasyon gibi üretim sürecinde kumaşa uygulanan işlemlerin etkileri

Bükme : İki ya da daha fazla ipliğin birbirleri üzerine bükülerek birleştirilmesi işlemi

Büküm : 1. İplikleri oluşturacak elyafın sarmal biçimde, ipliğin ekseni etrafında döndürülmesi sonucu elde edilen biçim. Bu işlemle, liflerin sıkıca birbirine yapıştığı, sağlam ve düzgün bir iplik üretilir. 2. Bir seferde bükülmüş ip miktarı. 3. İplik bükümünde bir metredeki dönüm sayısı.

Bürümcük : Bürüncük, bürümcek de denir. 1. Bükülmüş ham ipekten yapılan bir iç çamaşır kumaşı türü. 2. İpek-pamuk karışımı kumaşlar soğuk, derişik baz çözeltilerinde kısa süre tutulup çalkalanırsa ipek çok az etkilenir, fakat bu kısa süre pamukta kıvrılmalara sebep olur. Bu kıvrımlı görüntüye de bürümcük denir.

C

Çekim : İplik yapım sürecinde hammadde durumundaki şerit ya da fitili, elyafı düzgün ve koşut bir duruma getirerek inceltmek için, çekme makinelerindeki değişik hızlarda dönen, birbirine teğet olan, eşit çaplı silindirler arasından geçirme işlemi.

Çekimezlik : Çeşitli etkiler karşısında kumaş boyutunun değişmesini önlemek için yapılan bitim işlemi. Bunlar, lif elementleri arasındaki boşlukların üreformaldehid, glioksal, dimetiloletilenüre, diklorpropanol, epiklorhidrin, sulfonyumbetain gibi bazı maddelerle doldurulması; mamulün, selüloz makromolekülleriyle tepkimeye girebilen bifonksiyonel bileşiklerle işlem görmesi; bitim işlemleri sırasında kumaşların fazla gerilme ve çekilmesinden kaçınılması ve sanforizasyon işlemi gibi önlemlerdir.

D

Denye : 9000 m uzunluktaki ipliğin inceliğinin gram cinsinden ağırlığıyla bağlantılı anlatımıdır. İpliğin 1g’ı 9000 m ise inceliği bir denyedir. Daha çok doğal ipek, yapay ve sentetik elyaf için kullanılan bir ölçü sistemidir.

Desen : Tekstil ürünlerinin yüzeylerinde basma ve boyama teknikleriyle, ana yapılarında dokuma ve örme teknikleriyle, çizgi, leke, renk, biçim, doku, örgü ve düğüm gibi öğeler kullanılarak oluşturulan somut ve soyut görüntüler.

E

Eğirme Makinesi : Gereken bükümü vererek fitilleri iplik haline getiren makine.

Eğirmek : Yün, pamuk vb. lifleri bükerek iplik yapma işlemi.

Ekose : Canlı renkli, geniş kareli desende bir kumaş türü.

Elastan Elyaf : Poliuretan elastomer elyafın uluslararası sözleşmelerdeki adı. Esneme özelliği ve yırtılmaya direnci çok yüksek bir elyaf. Yırtılmadan %500-800 uzatılabilir. Çekme kuvveti kalktıktan sonra başlangıçtaki boyuna kısalır.

Elyaf : Lifin çoğulu. bkz. Lif.

Emprime : 1. Değişik yöntem ve boyarmaddelerle kumaş üzerinde desen basma işlemi. 2. Bu işlemi görmüş ipekli, yünlü vb. kumaş.

Esneklik : Elyafın çekilip bırakılmasından sonra kendiliğinden eski biçimini alabilme özelliği. Değişik liflerin esneme yeteneği de farklıdır. Naylonda %100′e varan esneklik, keten, rami gibi lifler de çok düşüktür.

F

Fantezi Kumaş : Süslü ve değişik türde kumaş. Malzeme, örgü, boya, vb. etkenlerin değişik kullanımıyla alışılmışın dışında bir görünüm verilmiş karamaşık yapılı özel kumaş.

Fiksaj : (Fr. fixation) Sabitleştirme, fikse de denir. Boyacılık ve basmacılıkta, boyarmadde moleküllerinin, kuru ısı ya da buhar ile yapılan, liflerin içinde kalıcı olarak yerleşerek bağlanmasını sağlayan işlem.

Fikse : bkz. Fiksaj

Filament : Tel, iplikçik, lif.

G

Gaze İplik : Havları gaze makinesinde yakılmış tek ya da çift katlı iplik.

Gazeleme : bkz. Yakma.

H

Ham İplik : Boyama ve terbiye işleminden geçmemiş, doğal renginde bulunan iplik.

Ham Kumaş : Boyama ve terbiye işleminden geçmemiş, dokuduğu tezgahtan çıktığı haliyle bulunan kumaş.

Haraşo : (Rus. horoşo) Her iki yüzü de bir sıra düz, bir sıra ters ilmek sıralarından oluşan örme kumaşın örgüsüdür. Bu örgüyle örülen kumaşın iki yüzünde de aynı enine yollardan oluşan yapısal görünüm vardır.

Harelenme : Bir boyama hatası. Kumaş yüzeyinde çizik ya da istenenden farklı renkte çizgilerin oluşması.

Haslık : Tekstil ürünlerinin ışık, yıkama sürtünme vb. etkenlere karşı dayanıklılığı.

Hav : (Ar.) Kumaşların yüzeyindeki ince tüy.

I

Işık Haslığı : Boyanan ya da baskı yapılan tekstil ürününün güneş ışığına karşı renk direncinin ölçüm sonucu değeri. Işık haslığı, boyarmaddenin grubuna, baskı ya da boyamadaki renk şiddetine, ürünün dokuma ve yüzey özelliklerine bağlıdır.

İ

İndigo: Çivit boyası da denir. Indigofera tinctoria adı verilen bir bitkinin yapraklarındaki “indigotin” maddesinden elde edilen bir doğal boyarmadde. 1897′de Almanya’da sentetik olarak elde edilen indigo, doğal indigonun yerini almıştır.

İnterlok: 1. Kadın dış giyimi, tişört ya da nitelikli spor giyiminde kullanılan örme kumaşlar. 2. Bu kumaşların örüldüğü makinelere verilen ad. İnterlok makineleri yuvarlak, iki raylı (yataklı) kancalı dilli ya da esnek uçlu iğnelidirler. İnterlok örgü, bu makinelerde iğne raylarının karşılıklı olarak yerleştirilmesi, tüm iğnelerin değişimli olarak çalıştırılmasıyla üretilir.

İplik: Dokuma, örme ve dikimin temel elemanı olarak kullanılan, pamuk, keten, yün, ipek, naylon vb. tekstil hammaddelerinin kesiksiz ve kesikli liflerinin birlikte bükülmüş ve çekilmiş durumu.

İplik Boyama: İpliklerin çile, masura ya da bobin halinde daha çok asit boyarmaddeleri kullanılarak boyanması.

İplik Numarasi: 1. İpliğin uzunluğu ile ağırlığı arasındaki ilişkiyi belirten, ipliğin incelik derecesini gösteren değer. 2.Belli amaçla kullanılan sistem ve değerler. “Numara”, “Denye”, “Tex” ipliklerin incelik derecesini saptayan sistemlerdir.

J

Jakar: 1. Jakar tezgahında dokunmuş kumaş. 2. Elle ya da örgü makinesi ile, jakarlı kumaş örneği yapılan örme işi.

Jakarlı: Jakar tezgahında, jakar sistemiyle dokunmuş bir tür kumaş. Jakarlı kumaş.

Jarse: 1. Tek raylı (yataklı), kancalı dilli ya da esnek uçlu iğneli, yuvarlak örgü makinelerinde iğnelerin tümünün çalıştırılmasıyla üretilen bir düz örgü. 2. Jarseden yapılmış ya da esnek örgülü giysi.

K

Kadife: Yüzeyi havlu parlak yumuşak kumaş.

Karde İplik: Yalnızca taraktan geçirilip fitil haline getirildikten sonra değişik tip vargellerde inceltilerek bükülmüş iplik.

Kasar: Kastar, ağartma.

Kaşkorse: Bir örgü yüzey türü. İki raylı(yataklı)kancalı dilli ya da esnek uçlu iğneli yuvarlak örgü makinelerinde, yan yana yerleşimli iki farklı ray iğnesinin seçimli olarak çalışmasıyla üretilir.

Kesikli elyaf: Degişik boy uzunlukları olan,kesikli iplik yapımında kullanılan kısa lifler(pamuk,yün,vb.)

Krep: İpek,pamuk,yün,viskon gibi degişik elyaf ve bunların karışımı çok bükümlü ipliklerden,degişik örgülerle(bezayagı,saten,krep gibi) dokunan,kendine
özgü kıvrımlı görünüşü olan hafif gramajlı kumaşlar.Elyaf,iplik,büküm ve örgü türüne göre degişik adlar alır.

Krep jakar: Jakar desenli krep kumaş.

Krep örgü: Kumaş yüzeyinde karışık,pütürlü bir görünüm ve sistemli bir düzgünsüzlük gösteren örgüler grubu.

Kumaş : Dogal,yapay ve sentetik lif ya da maddelerden,dokuma,örme ya da dokusuz yüzey yöntemleriyle;giysi,döşeme vb. kullanım alanları için üretilen,tabaka biçiminde tekstil ürünü.Üretiminde kullanılan malzemeye ,üretildikleri yöreye ve uygulanan yapım teknige göre ad alan degişik kumaş türleri vardır.

Kumaş gramajı Bir metrekarede kumaşın gram cinsinden agırlıgı(g/m2) .Kumaş gramajları,kullanım yerlerine, malzemesine,iplik numara ve sıklıgına ,dokuma ve apre işlemlerindeki degişimlere,apre işlemlerindeki hammadde kayıplarına baglıdır.

L

Lif: Dokuma ve örmede kullanılan ipliklerin yapılabildigi her türlü ince,uzun temel malzeme.Gerekli uzunluk,incelik,yumuşaklık,saglamlık ve esnekligi olan;sarılma,egrilme ve katlamaya uygun,dogal ya da yapay olarak elde edilen tekstil maddeleri.Tekstil liflerin sayısı 1000’ in üzerindedir.Kalınlıkları 10-45 mikron;uzunlukları 15-450 mmdır.Dogal,yapay ve sentetik elyaf olarak üç ana gruba ayrılır.

Likra: Sentetik elastomer elyafın ticari adlarından biri.İlk olarak 1958’de A.B.D.’de üretilen bu elyaftan yapılan ipligin esneklik ve direnci öteki sentetik ipliklerden daha yüksektir.Esnek kumaş üretiminde kullanılır.

M

Melanj: Değişik renklerde boyanmış elyafın belli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen kırçıllı renk.

Melanj iplik: Farklı renklerde boyanmış liflerden üretilen iplik.

Merserize: 1.Kimyasal bir yöntemle parlaklık verilmiş pamuk ipliği.2.Bu iplikle yapılmış olan tekstil ürünü.

Metraj:1. Tekstil ürününün metre olarak uzunlugu.2.Kupon olmayan,aynı desenin metrelerce devam ettiği basılmış ya da dokunmuş kumaş.

Multiflament: Bir yapay lif demeti.Dogal ve sentetik polimerlerin çok delikli düşeden basınçla püskürtmesiyle elde edilen ince ve kesiksiz lif demeti.

N

Numara:1.İplik kalınlığını gösteren sayı.2.İplik numaralama sistemlerinde birim uzunluğa düşen ağırlık.

Numaralama sistemi:Birim iplik uzunluğu ile ağırlığı arasındaki bağıntının belirlediği ipliğin inceliğini saptayan sistem.Ulusların ölçüleri farklı olduğundan buna bağlı olarak numaralama sistemleri de değişiklik gösterir.Numara-metrik (Nm),İngiliz numarası (Ne),denye (denier) ve tex gibi değişik numaralandırma sistemleri vardır.

O

Open-End:Açık Uç İplikçiliği.

Otoman:Çözgü ripsi örgüsünde klasik bir dokuma.İpekli olanları kadın giyiminde,yünlü ya da pamuklu türleri giysilik,paltoluk ve döşemelik olarak kullanılır.

Ö

Ön apre:Diger işlemlerine hazırlık amacıyla,özellikle ham ürünün yaş terbiye işlemlerine başlamadan önce gördüğü mekanik terbiye işlemleri.

Ön buharlama:Ön fiksaj da denir.Özellikle poliamid kadın çorapları üretiminde kullanılan bir filse işlemi.

Örgü:1.İğne,tığ,şiş ve mekik yardımıyla elde ya da makinede tek iplik ve ilmik sistemiyle oluşturulan tekstil yapıları.2.Atkı ve çözgü ipliklerinin belirli bir düzene göre kesişerek bağlanmalarından oluşan yapı.3.Bu yapıları oluşturan bağlantı sistemi.

Örgü raporu :Dokuma örgüsü dokumanın eninde ve boyunda yinelenenbağlanma sistemlerinden oluşur.Bir dokumanın eninde ve boyunda aynı bağlantıyı yineleyen birim örgüye örgü raporu denir.Başka bir deyişle bir örgünün oluşabilmesi için gerekli olan en az çözgü ve atkı ipliği sayısı örgünün raporudur.krs.Raport.

Örme :1.Triko da denir.Tıg,şiş,iğne ya da örme makinesi yardımıyla ve genellikle tek iplik sistemiyle ipliği kendi üzerine çeşitli biçimlerde ilmikleyerek bir tekstil yapısı elde etme yöntemi.Tek iplikli örme ve çözgülü örme olmak üzere iplik veriliş durumuna göre ikiye ayrılır.Makine yapısına göre de düz örme ve yuvarlak örme olmak üzere iki sistemi vardır.Ancak örmecilikte iğne-iplik ilişkisi de önemli olduğundan,iğne ve ipliğin devinimine göre;iğne sabit-iplik devingen,iğne devingen-iplik sabit şeklindede sınıflandırılır.

Örme hareketi :Örme sisteminde,ilmiği oluşturmak üzere iğneninyaptığı tam devinim.

Örmek :1.İplik,yün,vb.iplikleri,şiş,tığ yardımıyla birbirine geçirerek işlemek ya da tezgahta dokumak.

P

Pamuk:Nemli ve sıcak iklimde yetişen,bir yıllık çalı tipi,tohumundan lif elde edilen bir bitki.

Pamuk ipliği:Pamuktan yapılmış iplik.

Pamuklu:Yalnız pamuk ipliği ya da pamuk ipliğine başka iplikler karıştırarak dokunmuş kumaş.

Pamuklu kumaşlar:Kumaş yapım tekniği ve dokusu ne olursa olsun hammaddesi pamuk olan dokumalara pamuklu kumaş denir.Kumaş tanıtımı ve sınıflandırmasında en geöçerli yöntem hammaddesinin türünü kullanmaktır.Pamuklu kumaşlar:diril,diagonal,gabardin,blucin(blue jean),krep,pazen,patiska,kaput bezi,pamuklu jorjet,muslin,organze,vual,santuk etamin,gaz bezi,zefir,tülbent,mermerşahi,basma,poplin,otoman,opal,branda bezi,çarşaflık,gömleklik,pijamalık.

Parça boyama:Kimi tekstil ürünü ve parçalaranın boyanmasında uygulanan bir yöntem.

Parlaklık:Yüzeyinin parlak olması kumaşın çekiciligini arttıran olumlu bir özelliktir.Kaba yüzeylere gelen ışınlar yüzeye göre değişik açılarda yansır.Parlaklığı veren yansıyan ışıkların aynı açıda olmasıdır.Kumaşlarda parlaklık değişik yollardan elde edilir.Uzun kesikli elyaf kullanımıyla oldukça düzgün kumaş yüzeyi oluşturulur, bu da doğal bir parlaklık sağlar.Saten dokuma ve bazı apre maddeleri de parlaklık sağlar.En parlağından başlıyarak lifler parlaklarına göre şöyle sıralanırlar:Rejenere selülozik elyaf,poliamid,polyester,ipek,keten,pamuk,yün.

Parlatmak:Pamuk,keten ve kenevir ipliklerine mekanik olarak parlaklık vermek.

Penye(Fr.):1.Penye makinelerinde taranıp temizlenmiş çok kaliteli ince pamuk ipliği.2.Pijama,gecelik,iç çamaşırı ve astar yapımında kullanılan pamuklu örme bir kumaş türü.

Penye makinesi:İnce tarak ta denir.Tarak makinelerden sonra pamuğu bir kez daha tarayan,çok kaliteli ve çok ince pamuk ipliği üretiminde kullanılan bir makine.Makine pamuk kitlesindeki kısa elyaf ve yabancı maddeleri ayıklar,lifler koşut ve kolay çekilebilir duruma getirilir.Pamuk kaybı,karde ipliğine oranla %25-30 daha fazladır ve maliyeti yükseltir.

Polyester:Bir sentetik elyaf.Bir organik asit ile bir organik Alkolün polikondansasyonu sonucu oluşur.Güve,mantar ve küf gibi biolojik etkenlere,ısıya,ışığa,radyoaktif ve mor öteşi ışınlarına karşı dayanaklılığı yüksektir.Zayif alkalilere,hemen hemen tüm i-norganik asitlere karşı dayanıklıdır;derişik sülfürik asitte çözülür.En çok rastlanan polyester elyaf tereftalik asit ve etilen glikolün polikondansasyonuyla oluşmuştur.Terinen,dacron,Kodel,vikron,trevira,tergal,terlenka,lavsan,teteron,terital,fortrel,avitron,vestan,diolen gibi türleri vardır.Kullanım alanı çok geniştir,yün keten ve pamukla karıştırılarak da kullanılır.Dağınır,azolik ve küpe boyarmaddeleriyle boyanır.

R

Ramöz:Gergefli ya da germeli kurutma makinesi da denir.Isıyayım(konveksyon) kurutma ilkesine göre çalışan bir kurutma makinesi.Kurutma sırasında kumaşın en ve boy ayarının yapılabilmesi yaygın olarakkullanılmasınınnedenidir.

Raport(Fr.rapport):1.Örgüraporu ya da desen raporu da denir.Kumaşların yapısını oluşturan örgünün ya da deseninyinelenen en küçük birimi.2.Yan yana ve alt alta yinelenerek,basılacak kumaş boyunca düzenli dağılım ve süreklilik sağlayanölçülendirilmiş en küçük desen birimi.

Raşel makinesi: Çözgülü örme makinesinin bir türü. Tül, perde, şal ve dantel gibi tekstil ürünleri yapımında kullanılı.

Reaktif boyarmadde: Tepkiniz boyarmadde.

Renk haslığı: Tekstil ürünlerine uygulanan boyanın üretim ve kullanımları sürecinde çeşitli etkenlere karşı gösterdiği dayanıklık derecesidir.

Renk tonu: Boyarmaddelerin ve boyanmış tekstil ürünlerinin ışık değeri olarak koyuluk ve açıklık derecesi.

Ribana: 1. Tek tür silindir iğnesi ve tek tür kapak iğnesi kullanan yuvarlak örme makinesi. 2. Bir örgü yüzeyi türü. İki raylı (yataklı) ve kancalı dilli ya da esnek uçlu iğneleri olan yuvarlak örgü makinelerinde, iğne raylarındaki tüm iğnelerin çalıştırmasıyla elde edilir.

Ring eğirme (İng.): Bilinen en eski ve en çok kullanılan kesikli liflerden iplik yapma yöntemidir.

Ring iplik makinesi: Kesikli liflerden (ring eğirmeyöntemine göre) iplik yapmakta kullanılan bir makine .

Sanforlama (İng.sanforize) : Bir bitim işlemi. Pamuklu kumaşlara yıkandığında çekmelerini önlemek amacıyla uygulanır. Kumaşın defalarca yıkama sonrası alacağı ölçülere sokulması esasına dayanır. Nemlendirme, buharlama ve gevşetme işlemleri somucu atkı ve çözgü yönünde çekmezlik sağlanır .

S

S bükümlü iplik: Dik tutulup bakıldığında büküm yönünün S harfinin orta bölümü yönünde olduğu görülen sağ bükümlü iplik .

Sıklık: Kumaş özelliklerinden biri. Ağırlığı aynı kalarak dokunmasındaki iplik sayısı ne kadar fazla olursa kumaş okadar o ölçüde sıktır (toktur).

Sıngıl: Tek raylı (yataklı), kancalı dilli ya da esnek uçlu iğneli yuvarlak örgü makinelerde, iğnelerin tümünün çalıştırmasıyla oluşturan düz örgülü yüzey.

Süprem: 1. Yuvarlak örme makinesi türlerinden biri.2. bkz. Sıngıl.

Ş

Şardon: (Fr.chardon) En çok Güney Fransa’da yetişen bir tür devedikeni.Bu diken yünlü ya da pamuklu kumaşları tüylerinden apre makinelerinde kullanılmıştır. Aynı işlev için yapılan metal iğnelere de şardon denir.

Şardonlama: Şardon makinelerinde kumaş ya da örgü yüzeylerin mekanik olarak tüylendirildiği bir bitim işlemi. Bu işlemde lif uçları kumaşın yüzeyine çıkarılarak bir hav tabakası oluşturulur. Bu hav tabakasına yatırma, dikleştirme, kesme gibi istenilen biçim verilerek kumaşa özel bir görünüm kazandırılır. İşlem sonucu kumaşın sertliği de giderilir daha dolgun, yumuşak ve yünsü bir tutum elde edilir; doku, desen, ve renk geçişleri yumuşar; ısı yalıtma özelliği artar.

T

Tavşan yünü: Bir hayvansal elyaf türü.

Tek iplikli örme: Sadece bir iplik kullanılarak örgü yapılması ilkesine dayanan örme sistemi. Bu sistemle çalışan örme makinesi, tüm iğnelerin üzerinden geçen tek ipliği örgüye dönüştürmeye uygun biçimde devinir.

Teks (İng., Fr., Alm. tex): Ağırlık numalalandırma ilkesine dayanan uluslar arası iplik numaralama sistemi. Bu sistemde ipliğin numarası değişmeyen bir uzunluk birimindeki lif demeti ya da ipliğin ağırlığınbsaptanması sonucu bulunur. 1000 mlik ipliğin gram cinsinden ağırlığı ile gösterilir. Buna göre 1000 m uzunluğundaki bir iplik 1 gr ise 1 teks’dir.

Tekstil: (Lat. Textilis, Fr., İng textile). Tekstil terimi, dar anlamda dokuma ve dokumacılık, mensucat anlamında kullanılır. Geniş anlamda doğal ya da yapay liflerden değişik teknik ve yöntemlerle iplik yapımı, dokuma, örme ya da her tipte dokusuz yüzey elde etme süreci ile bu ürünlere uygulanan boyama, baskı, dikiş gibi işlemleri ve bu alandaki her tür sanatsal çalışmaları içerir.

Tekstüre (Fr., İng. texture): Düz, sıkı ve koşut bir biçimde üretilen kesiksiz sentetik liflere ve bunlardan yapılan ipliklere, kalıcı, açık ve hacimli bir yapı kazandırmak için uygulanan mekanik ve ısıl işlem.

Tekstüre iplik: Tekstüre işlemiyle fiziksel özellikleri değiştirilmiş sentetik iplik.

Tepkinir boyarmadde: Reaktif boyarmadde da denir. Molekülünde selüloz hidroksili ile kimyasal tepkimeye girebilecek atom ve atom grupları içeren, liflerle kovalent bağ oluşturabilen boyarmadde sınıfı.Işık ve yaş haslıkları yüksek olup kimyasal etkilere karşı dayanıklı olan bu boyarmaddelerle çok parlak renkler elde edilir.

Ters bükümlü iplik: İçerdiği tek katlı basit iplikleri büküm yönünün tersine yeniden bükülmüş iki ya da daha çok katlı iplik.

Tıraşlama: Kumaşlarda düzgün bir yüzey elde etmek için değişik yükseklikteki havları kesme işlemi.bkz.Makaslama.

Top: 1. Kumaşların bazen tüm genişliğiyle bazen katlanarak, dikdörtgen ya da silindir biçimindeki ahşap ya da karton üzerinde düzenli olarak belli uzunlukta sarılmış durumu.

Transfer baskı (İng. transfer printing) : Bir baskı tekniği. Dayandığı esas, önce kumaş boyutlarında bir kağıta basılan desenin sonra ısı ve basınç etkisiyle kumaş üzerine aktarılmasıdır.

Triko (Fr.tricot): Örme, örgü. Örülerek oluşturulan tekstil ürünleri. Tek iplik sistemiyle oluşturulan kumaşlar.

Trikotaj (İng. tricotage) : Örme işleri. Örme tekniği ile yapılan tekstil ürünleri.

Trikotaj makinesi : Örme işleri. Örme işlemini gerçekleştiren, mekanik ve elektronik sistemlerde çalışan tezgahtar.

Tüy: Bazı dokumaların yüzeyindeki uzuntı, hav.

Tüylendirme: bkz.Şardonlama.

Tüylü: Yüzeyiuzantılı, havlı dokumalar için genel bir tanım.

Tüylü kumaşlar: Kadife, havlu, halı gibi özel hav tabakasıyla kaplı yüzeyi olan dokumalar.

Uçuntu: Eğirme sırasında meydana gelen iplik yapısındaki bozukluk.

V

Vafil bezi (İng. waffle cloth): Çapraz dimi örgü raporlarından yararlanarak oluşturan ‘’vaffel örgüleri’’ ile dokunmuş pamuklu kumaş. Örgüsü balpeteği görünümündedir. Daha çok perdelik olarak ya da kadın ve çocuk giyisi yapımında kullanılır.

Varyant (Fr. Variante): Çeşitleme de denir. Kumaşın deseni aynı kalarak özgün renklerine yakın ışık değerlerinde, farklı renklerde yeniden basılması, ya da farklı renkli ipliklerle yeniden dokunması. Kumaşlar çoğunlukla üç ya da dört varyantlı olarak basılırlar.

Viskon: Kesikli (stapel) rejenereselüloz elyaf.

Viskoz (İng.viskose, Alm. Viskose) : Viskoz ipeği, viskoz rayonu, odun ipeği, ot ipeği de denir. Önemli bir rejenere selüloz elyaf. Pamuğa benzemesi, ucuz ve sağlam oluşu, fiziksel yapısının büyük değişimler göstermesi nedeniyle tekstil endüstrisinde geniş kullanım alanına sahiptır.Coton Celta Süpercelta, Snia Visra, Cisalfa, Fioccon, Celtamate, Ardena, Cedena, Nevisca, Matalva, Celmate ve Sadura gibi ticari adlar altında satılmaktadır.

Y

Yaka: 1. Giysilerde boyunu çevreleyen bölüm. 2. Giyeceklerin boyun bölümünde eklenen ve türlü biçimlerde olan parçası.

Yakma: Gazeleme de denir. Bir ön işlem. Düzgün bir kumaş yüzeyi elde etmek amacıyla, kimi iplik ve kumaş havlarının, alev ya da kızgın yüzeylerle alazlanarak giderilmesi.

Yapay kesikli elyaf: Kumaşa doğal elyaf görünümü verebilmek için viskoz ipeğinin belli boylarda kesilmesiyle elde edilen viskonda olduğu gibi,belli boylarda (6-20 cm) kesilerek kullanılan yapay elyaf.

Yıkama haslığı: Yıkama haslığı boyarmaddenin yinelenenbelirli sayıdaki işlemine dayanıklık derecesidir.

Yiv: Kumaşın katlanan yerlerinde oluşan çizgi.

Yuvarlak örgü: Yüvarlak örme makinelerinde hortumşeklinde üretilen örgü.

Yuvarlak örme: Hortum şeklinde örme tekstil ürünlerin yapıldığı dairesel bir yapıda bir örme makinesi.

Z

Z-büküm: İplik dik tutulup gözlendiğinde büküm yönü ‘’Z’’ harfinin orta bölümü yönünde olan sol bükümlü iplik.

Zımparalama: Özellikle bazı pamuklu kumaşları havlandırmak ve yumuşak bir tutum vermek için, üzerine zımpara tozu yapıştırılmış ya da şerit halinde zımpara sarılmış hızla dönen bir şilindir üzerinden geçirme işlemi.